پله پیچ | پله مارپیچ یا پله گردون

پله پیچ یا حول لوله  به پله ای اتلاق می شود که کف پله های آن حول یک لوله می چرخد و کاربر برای صعود از این پله بر روی محیط (شعاع بیرونی دایره) پله حرکت می کند.

در مقاله «اصول و ضوابط راه پله و نرده پله» به تمام آیین نامه و ضوابط مربوط به پلکان اشاره کرده ایم اکنون در این مبحث از مجموعه مقالات سافلکو اختصارا به بررسی پله مارپیچ می پردازیم.

اجزا و عناصر پلکان مارپیچ:

(۱): نرده سکو

(۲): نرده اختیاری بالکن

(۳): سکو

(۴): نرده

(۵): نرده زیرین (در برخی مدل های انتخابی)

(۶): ارتفاع

(۷): ستون نرده

(۸): میله میانی نرده

(۹): خیز پله

(۱۰): خاتمه/ سطح زیرین پله

(۱۱): سطح پله

(۱۲): فریم پله

(۱۳): قطر دایره

(۱۴): میله سرپوش بالایی

(۱۵): پایه نرده (تیر میان پلکان مارپیچ)

(۱۶): انتهای صفحه به ابعاد ۲٫۵۴ × ۰٫۵ سانتی متر (“۱ × “۱۶/۳ اینچ)

(۱۷): صفحه اتصال به ابعاد ۱ × ۳۰ × ۳۰ سانتی متر (“۲/۱ × “۱۲ × “۱۲ اینچ)

(۱۸): لوله مرکزی به قطر ۹ سانتی متر (“۲/۱ ۳ اینچ)

روند طراحی و ترسیم پله مارپیچ:

همانطور که در اصول و ضوابط راه پله اشاره شده است؛  کف پله ها حول لوله ای به قطر ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر می چرخد. ابتدا دایره محیطی پلکان را به تقسیمات مساوی که برابر با هر کف پله می باشد تقسیم نموده آنگاه از مرکز دایره به این نقاط مشخص شده وصل می کنیم. این روش ترسیم در نرم افزار اتوکد با اجرای دستور Array صورت می گیرد.

حداقل تعداد پله در هر گردش ۳۶۰ درجه ای نباید از ۷ یا ۸ پله کمتر باشد. در غیر این صورت پله ها سرگیر می شود.

 حداقل و حداکثر ابعاد کف پله:

طبق استانداردهای جهانی حداقل عرض کف پله در پلکان حول لوله حدود ۶۶ سانتی متر (۲۶ اینچ) می باشد. این عرض برای گذر یک نفر از پلکان مناسب است. همانطور که می دانید عرض شانه های یک شخص در حدود ۶۰ سانتی متر می باشد.

حداقل پاخور کف پله های مثلثی شکل، در فاصله ۳۰ سانتی متری (۱۲ اینچ) از لوله مرکزی برابر ۱۹ سانتی متر ( ۲/۱ ۷ اینچ) می باشد.

از آنجایی که طول کف پای یک آدم معمولی حدود ۳۰ سانتی متر می باشد این پاخور بیش از نیمی از کف پا را پوشش می دهد. با توجه به اینکه بالا رفتن از سمت داخلی پله امکان پذیرتر از پایین آمدن از آن است بنابراین با رعایت این ابعاد در هنگام صعود، استفاده از بخش داخلی پله بلامانع می باشد.

در فاصله ۴۲ سانتی متری (۲/۱ ۱۶ اینچ) از حداکثر بخش کف پله، پاخور مفید در قسمت بیرونی باید در حدود ۳۸ سانتی متر (۱۵ اینچ) و پاخور قسمت داخلی در این بازه همانطور که قبلا ذکر شده بود می بایست ۱۹ سانتی متر (۲/۱ ۷ اینچ) باشد.

ارتفاع پلکان و هر کف پله:

هر خیز پا نباید بیشتر از ۲۴ سانتی متر (۲/۱ ۹ اینچ) ارتفاع داشته باشد.

همچنین حداقل ارتفاع سرگیری باید ۱۹۸ سانتی متر (۶ فوت و ۶ اینچ) باشد. این ارتفاع از سطح تمام شده اولین کف پله تا سطح نهایی آخرین کف پله بروی سازه درنظر گرفته می شود.

نرده راه پله:

راه پله باید بر روی پاخور پهن مجهز به محافظ (نرده) باشد.

ارتفاع این محافظ (نرده) نباید از حدود ۸۶ سانتی متر (۳۴ اینچ) کمتر و از ۹۶ سانتی متر (۳۸ اینچ) بیشتر باشد. این ارتفاع از روی دست انداز تا روی کف پله محاسبه می شود.

نرده های پله باید حدود ۱۰ سانتی متر (۴ اینچ) فاصله داشته باشد که در این صورت جسم از بین آن نمی تواند عبور کند. البته در کد IRC (International Residential Code) این فضا تا ۱۱ سانتی متر (۸/۳ ۴ اینچ) مجاز اعلام شده است.

نوع نرده با مقطع دایره ای شکل؛ باید دارای قطر حداقلی ۳ سانتی متر (۴/۱ ۱ اینچ) و حداکثر ۵ سانتی متر (۲ اینچ) باشد.

اگر مقطع نرده دایره ای نیست باید ابعاد محیطی آن بیش از ۱۶ سانتی متر (۴/۱ ۶ اینچ) باشد.

اشکال مختلف پاگرد در پله پیچ:

در هر نوع از پله های منحنی، پیچ و مستقیم گاهی لازم است واسطه ای برای اتصال کف پله آخر به کف طبقه بعدی داشته باشیم؛ و آن واسطه پاگرد می باشد که به شکل های مختلف و متناسب با طرح پله اجرا می شود.

در تصویر «بالا سمت چپ» جهت پله از پایین به سمت بالا در جهت خلاف عقربه های ساعت (پادساعتگرد) می باشد. فضای محصور حول پله به شکل مربع و به ابعاد A و B می باشد. پله پس از گردش به پاگردی به شکل مربع منتهی می شود که از دو ضلع A و B به کف طبقه دسترسی دارد.

در تصویر «بالا سمت راست» فضای قرارگیری پله به صورت نیم گرد می باشد که پله گرد درون آن قرار گرفته است. بنابراین می توان پاگرد را به شکل ربع دایره درون این فضا قرار داد. در این حالت نیز مانند نمونه قبل دسترسی از دو جبهه A و B امکان پذیر است.

در هر دو تصویر بالا به دلیل خروج پله در یکی از گوشه های فضای پله (Void) امکان دسترسی از دو جهت به پاگرد فراهم می باشد اما در تصاویر پایین خروج پاگرد در قسمت میانی و انتهایی کف طبقه می باشد بنابراین از پاگرد به کف طبقه فقط یک دسترسی وجود دارد.

همانطور که مشاهده می کنید ابعاد و شکل پاگرد تابع ابعاد پله می باشد.

منظور از تابعیت شکل پاگرد از پله این است که باید بدانیم نحوه اتصال پله به کف بالا چگونه است در این حالت مشخص می شود که پاگرد می تواند چند خروجی داشته باشد. همچنین باید بررسی شود که چه مساحتی می تواند پاگرد در نظر گرفته شود بدون اینکه هنگام پایین رفتن سرگیر شود. بنابراین لازم است مبحث سرگیری را باری دیگر در هنگام چرخش پله  بر روی خودش بررسی کنیم.

محاسبه و بررسی سرگیری در پله پیچ:

بررسی سرگیری پله پیچ تقریبا مشابه سرگیری در پله های منحنی و یا مستقیمی که تعدادی از کف پله ها از محدوده جانمایی پله (Void) خارج می شوند.

در ضوابط تعیین شده توسط کمیسیون های مربوطه، ارتفاع سرگیری؛ کوتاه ترین فاصله عمودی آزاد بالای خط شیب پله تعریف شده است.

در پله های دکوراتیو می بایست دو سرگیری را کنترل نمود: سرگیری کف پله ها نسبت به خودشان و دوم سرگیری پاگرد.

سرگیری کف پله ها:

اگر پله بیشتر از ۳۶۰ درجه گردش داشته باشد باید بررسی شود که هنگام قرار گرفتن زیر کف پله موازی در دور دوم، سر با نوار محیطی پله و کف پله برخورد نداشته باشد.

ارتفاع ورق محیطی در این پله بسته به ارتفاع سازه پله و در طی طراحی نقشه ساخت آن بدست می آید اما اگر حداکثر این ارتفاع را تقریبا ۴۰ سانتی متر در نظر بگیریم و با توجه به اینکه کف پله در وسط این ارتفاع جایگذاری می شود پس ۲۰ سانتی متر از آن در محاسبه سرگیری دخیل است.

به طور مثال در تصویر مقابل در یک گردش کامل دایره ۱۲ کف پله درنظر گرفته شده است. اگر ارتفاع هر پله ۲۱ سانتی متر باشد ارتفاع از روی پله اول تا روی پله آخر ۲۵۲ سانتی متر است :    ۲۵۲= ۲۱ × ۱۲

ارتفاع تقریبی ورق = ۴۰ سانتی متر

بنابر این:  سانتی متر ۲۳۲ = ۲۰ – ۲۵۲

بنا بر محاسبات صورت گرفته ارتفاع ۲۳۲ بدست آمده سرگیر نمی باشد. زیرا همانطور که گفته شد حداقل ارتفاع سرگیری ۱۹۸ سانتی متر است.

البته اجرای کف پله های مدل پله پیچ متفاوت است. در برخی مدل ها به دلیل عدم وجود این ورق محیطی (کف پله های کنسول شده) محاسبه سرگیری از روی کف پله ها صورت می گیرد. مانند تصویر مقابل که کف پله ها بدون ورق محیطی به واسطه میله های عمودی نرده به هم متصل شده اند.

در تصاویر زیر انواع اجرای پله های پیچ نمایش داده می شود.

سرگیری پاگرد:

همانطور که قبلا گفته شد حداکثر ارتفاع پله ۲۴ می باشد. بنابراین برای داشتن ارتفاع ۲۱ الی ۲۳ سانتی متر حداقل ارتفاع کف تا کف طبقه اگر ۳۰۵ سانتی متر باشد با داشتن ۱+۱۲ پله به ارتفاع های مقرر شده ۲۱ و ۲۳ دست می یابیم.

مطابق تصویر بالا، ارتفاع طبقه ۲۹۴ الی ۳۲۹ سانتی متر با داشتن ۱+۱۳ پله، ارتفاع ۳۱۵ الی ۳۵۲ سانتی متر با ۲+۱۳پله و ارتفاع طبقه ۳۳۶ تا ۳۷۶ سانتی متر نیز با داشتن ۳+ ۱۳ پله به ارتفاع پله ۲۱ الی ۲۳ سانتی متر می رسد. بنابراین این پله های تکرار شده در زاویه ۳۶۰ درجه باید همانطور که گفته شد از نظر سرگیری مورد بررسی قرار گیرد.

سرگیری را در تصویر مقابل بررسی می کنیم:

در این نمونه پاگرد به عنوان یک کف پله محاسبه می شود زیرا آن نیز به اندازه یک ارتفاع پله از کف تمام شده پایین تر قرار گرفته است.

پله ۱۶ ام که همان پاگرد می باشد را در شمارش در نظر نمیگیریم. اگر از بالا به سمت پایین حرکت کنیم، از پله ۱۵ ام تا پله ۵ ام که قبل از پاگرد می باشد ۱۱ پله پایین آمده ایم. در نظر بگیرید اگر ارتفاع کف تا کف ۳۳۶ سانتی متر باشد و مجموع پله ها ۱۷ عدد باشد بنابر این ارتفاع هر پله ۱۹٫۷۶ سانتی متر می باشد:

Cm  ۱۹٫۷۶ = ۱۷ ÷ ۳۳۶

بنابراین ارتفاع از روی پله ۱۵ ام تا روی پله ۵ام ۲۱۷٫۴ سانتی متر می باشد:

Cm  ۲۱۷٫۴ = ۱۹٫۷۶ × ۱۱

اگر کف پله به شکل پروفیل ۴ سانتی متری اجرا شده باشد با احتساب ۳ سانتی متر ضخامت کفسازی روی پاگرد مجموعا اگر ۷ سانتی متر از این ارتفاع بدست آمده کسر گردد ارتفاع نهایی سرگیری بدست می آید:

Cm  ۲۱۰٫۴ = ۷ – ۲۱۷٫۴

بنابر نتایج بدست آمده این ارتفاع سرگیر نمی باشد.

اگر بخش پیشانی پاگرد از جنس ورق باشد باید ارتفاع ورق را از ارتفاع کف تا کف پله ها کم کنیم. همانطور که قبلا گفته شد ارتفاع ورق بر اساس انجام محاسبات نقشه ساخت بدست می آید. در نظر بگیرید ارتفاع احتمالی ورق ۴۰ سانتی متر می باشد. بنابراین:

Cm  ۱۷۷٫۴ = ۴۰ – ۲۱۷٫۴

ارتفاع بدست آمده سرگیر می باشد. پس همانطور که دیدیم نحوه اجرای پاگرد نیز در سرگیر بودن موثر واقع می شود.